Financiële bijsluiters zijn onbegrijpelijk en ongeschikt voor consumenten

Dat zou nu niet meer moeten kunnen. Sinds 2001 moeten al dit soort financiële producten voorzien zijn van een duidelijke financiële bijsluiter, zodat je nu wel begrijpt wat je koopt. Tenminste, dat is de theorie.

Europa
Sinds 1 januari van dit jaar is de informatieplicht zelfs een Europese verplichting en is de financiële bijsluiter die we tot dan toe kenden vervangen door het zogenaamde ‘Key Information Document’, in Nederlands het ‘Essentiële Informatie Document (EID)’. Kern is dat de koper in een heldere en begrijpelijke tekst van niet meer dan 3 pagina’s uitleg moet krijgen over het financiële product dat hem wordt aangeboden. De verplichting geldt bijvoorbeeld voor (levens)verzekeringen die gekoppeld zijn aan complexe beleggingen.

Onderzoek
Carien de Jager van de Rijksuniversiteit Groningen onderzocht de werking van zulke financiële bijsluiters in Nederland, Engeland en Duitsland. Ze komt in haar net afgeronde promotieonderzoek tot de conclusie dat financiële bijsluiters consumenten onvoldoende helpen om financiële producten begrijpelijk en vergelijkbaar te maken. Zo blijken ze vaak niet te voldoen aan de eis dat ze in duidelijke, heldere en begrijpelijke taal opgesteld moeten zijn. De bijsluiters bevatten vaak onbegrijpelijke lange zinnen en staan vol met technische termen en jargon.  

AFM
De Autoriteit Financiële Markt (AFM) houdt doorlopend toezicht en doet ook regelmatig onderzoek naar de naleving van de informatieplicht. Ook het nieuwe EID is uitgebreid getest op gebruikersvriendelijkheid, zegt de AFM. De toezichthouder kan als de aanbieders van dit soort producten zich niet aan de regels houden, waarschuwen en zo nodig bestraffen en beboeten. Onduidelijk is hoe vaak dat gebeurt. Consumenten kunnen klachten melden bij het Meldpunt Financiële Markten. Lees de volledige reactie van de AFM hier .

Verhullen van torenhoge kosten
Volgens Arno Wellens, van het journalistieke onderzoekplatform Follow the Money, zijn de bijsluiters vooral zo onduidelijk geschreven om te verhullen dat er aan de producten vaak torenhoge kosten vastzitten. Hij vergelijkt het met een biertje, dat je waarschijnlijk niet zou bestellen als je zou weten dat die uiteindelijk 20 euro kost. Bij ingewikkelde financiële producten is dat wel wat er gebeurt. Maar zelfs als de bijsluiter wel duidelijk is, lees je die toch meestal niet.

Ongeschikt
De slotconclusie van Carien de Jager sluit daarbij aan: de financiële bijsluiter (en nu het EID) schiet haar doel voorbij en is ongeschikt als middel om de consument te beschermen bij ingewikkelde financiële producten, zoals levensverzekeringen met beleggingscomponenten. De overheid verwacht er teveel van. Zelfs als de bijsluiters begrijpelijker zijn opgesteld, dan nog zullen de meeste consumenten die niet echt gaan doornemen en bovendien heeft een groot deel van de consumenten te weinig kennis en vaardigheden om die te begrijpen.  

Papieren tijger
Volgens Wellens is het probleem nog fundamenteler. De overheid vertrouwt teveel op de vrije marktwerking, maar die werkt niet in deze sector, stelt hij. Er is niet echt een vrije markt en de burger wordt niet goed beschermd. De overheid zou de regie moeten nemen en misbruik veel strenger moeten aanpakken. Volgens hem is toezichthouder AFM maar een papieren tijger die weinig voor elkaar krijgt.

Kamervragen
Tweede Kamerleden Eric Ronnes (CDA) en Joost Sneller (D66) hebben naar aanleiding van het promotieonderzoek van Carien de Jager vragen gesteld aan Minister Hoekstra van Financiën. Volgens de minister is het Europese Essentiële Informatie Document (EID) een verbetering ten opzichte van de financiële bijsluiter en worden consumenten er beter door beschermd. De EID moet voor het eind van dit jaar door de Europese Commissie worden geëvalueerd. Opvallend is alleen dat er tot op heden geen begin is gemaakt met dit onderzoek. De minister zal er bij Brussel op aandringen dat dit wel met spoed gebeurt. Lees de antwoorden van de minister op de gestelde Kamervragen hier .

Onderzoek is niets nieuws
Volgens Carien de Jager is zulk onderzoek niets nieuws onder de zon omdat er al meer dan 35 jaar op Europees en nationaal niveau onderzoek gedaan wordt naar financiële bijsluiters. Deze onderzoeken gaan volgens haar voorbij aan de fundamentele problemen dat consumenten irrationeel zijn, vaak niet gemotiveerd zijn om deze documenten te lezen en te weinig kennis en vaardigheden hebben om complexe financiële producten te begrijpen. Maar het problematische is dat de wetgever op bijvoorbeeld de motivatie van consumenten geen invloed kan uitoefenen door middel van wetgeving. Het wordt volgens haar tijd dat de wetgever dit erkent en niet als een hamster blijft doorrennen in een ronddraaiend rad: dat kost tijd, geld en energie maar levert geen echte vooruitgang op.